Waa Maxay Cilmaaniyaddu? Cilmaaniyaddu waa fikrad ka timid reer Galbeedka, loona yaqaan Secularism, taas oo ku salaysan mabda’a ah in nolosha bani’aadamka lagu saleeyo dunida oo keliya, iyadoo aan loo eegin wax ku saabsan aakhiro ama Ilaahay. Fikraddan waxay si cad u sheegaysaa in diintu aysan wax shaqo ah ku lahayn maamulka, sharciyada, iyo arrimaha bulshada, balse ay tahay arrin gaar ah oo qofka ku kooban. Cilmaaniyaddu waxay ku doodaysaa in nolosha dadka aysan ku xirnaan wax aan ahayn caqliga iyo heshiiska ka dhexeeya bulshooyinka.
Cilmaaniyaddu waxay diiddan tahay in qaanuunka ama sharcigu uu ku salaysnaado wax Ilaahay ka soo dejiyay, sida Qur’aanka Kariimka, ama inuu noqdo mid ka jawaabaya arrimaha aakhiro. Halkii ay diinta ka gelin lahayd nolosha bulshada, waxay ku baaqaysaa in dadka ay si xor ah uga tashadaan noloshooda iyagoo ka fogaanaya wixii diimeed.
Calmaaniydda waxaa laga so xigtay erayga cilmi oo ah qofka aan ku dhaqmin wax diin ah balse sheegta inuu cibaado ahaan u haysto o kaliya rumaysana in caqliga iyo doorashada dadka lagu xukumo arimaha bulshada dhexdeeda
Halkee Ayay Ka Soo Bilaabatay Calmaaniyaddu?
Fikradda calmaaniyadda waxay soo bilaabatay xilligii Renaissance-ka Yurub (qarnigii 14aad ilaa qarnigii 17aad), markii ay dadku bilaabeen inay ka fikiraan kala soocidda awoodda diinta iyo tan dowladda. Xilligaas, waxa jiray dood xooggan oo ku saabsan sida ay diintu u maamuli jirtay arrimaha bulshada iyo siyaasadda. Waxaa si gaar ah ugu soo xoogaysay calmaaniyaddu xilligii kacaankii Faransiiska (French Revolution) sanadkii 1789, halkaas oo dadkii kacaanka sameeyay ay ku doodayeen in awoodda kaniisadda laga xoreeyo dowladda si ay bulshadu u hesho cadaalad iyo sinaan.
Yaa Lahaa Fikradda Calmaaniyadda?
Inkasta oo calmaaniyaddu ay tahay fikrad ay soo mareen dad badan, haddana waxaa si gaar ah caan ugu noqday aqoonyahanadii reer Yurub sida John Locke, oo ku dooday xorriyadda diinta iyo fikirka, iyo Voltaire, oo ku baaqay in diinta laga ilaaliyo saamaynta siyaasadda. Sidoo kale,Thomas Jefferson, oo ka mid ahaa aasaasayaashii Maraykanka, ayaa si cad u muujiyay mabda’a calmaaniyadda isagoo qoray "separation of church and state" (kala soocidda kaniisadda iyo dowladda).
Cilmaaniyaddu Ma Gaalnimo Baa?
Haa, marka laga eego aragtida Islaamka, cilmaaniyaddu waa gaalnimo. Sababta ayaa ah in cilmaaniyaddu ay si cad u diiddan tahay in Ilaahay uu leeyahay awoodda buuxda ee lagu maamulo nolosha bani’aadamka. Islaamku wuxuu caddeeyaa in nolosha dunida iyo tan aakhiroba ay ku salaysan yihiin amarka Ilaahay, waxaana Qur’aanka iyo Sunnaha Nebiga (NNKH) lagu tilmaamay inay yihiin xeerarka hagaya nolosha Muslimiinta.
Cilmaaniyaddu, dhankeeda, waxay diiddan tahay mabda’aas, iyadoo ku doodaysa in diintu ay tahay arrin gaar ah oo qofka u dhexeysa isaga iyo Ilaahay, mana aha inay saameyn ku yeelato sharciyada bulshada. Tani waxay si toos ah uga horimaanaysaa caqiidada Islaamka, taasoo dhigaysa in qof kasta oo si dhab ah u taageera mabda’a cilmaaniyadda uu ka baxayo diinta Islaamka.
Sababaha Cilmaaniyaddu Ay Uga Horimaanayso Islaamka
1. Diidmada Xukunka Ilaahay: Cilmaaniyaddu waxay ku doodaysaa in nolosha lagu maamulo caqli iyo heshiisyo bulsho oo ka madax bannaan xukunka Ilaahay. Islaamka, dhanka kale, wuxuu ku adkeysanayaa in xukunka keliya uu leeyahay Allaah (SWT), sida lagu sheegay Qur’aanka:
إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ
Xukunka dhabta ah wuxuu gaar u yahay Allah oo keliya, isagaa na faray in aan cid kale aan caabudin isaga mooyee.
2. Kala Saaridda Adduun iyo Aakhiro: Cilmaaniyaddu waxay ku andacoodaysaa in nolosha adduunka aysan wax shaqo ah ku lahayn aakhiro. Islaamka wuxuu aaminsan yahay in adduunka uu yahay goob imtixaan ah oo lagu diyaargaroobo nolosha aakhiro:
3. Xorriyadda Diinta oo Xad-dhaaf Ah: Cilmaaniyaddu waxay ku doodaysaa in qofna aan lagu xadidi karin diin, taasoo ka dhigan in dhammaan aragtiyaha iyo caqiidooyinka ay siman yihiin. Islaamka, dhanka kale, wuxuu caddeeyaa in diinta saxda ah ay tahay midda Ilaahay soo dejiyay.
Fahamka Qaldan ee Cilmaaniyadda Soomaaliya
Bulshada Soomaaliyeed, oo ah bulsho 100% Muslim ah, waxay inta badan jahwareer ka qabaan waxa cilmaaniyaddu dhab ahaantii tahay. Waxaa jira dhowr arrimood oo keena in fikirka cilmaaniyadda si qaldan loo fahmo:
1. Isku-milanka Xorriyadda iyo Cilmaaniyadda: Dadka qaar ayaa u arka in cilmaaniyaddu ay tahay xorriyad gaar ah oo qofku ku leeyahay inuu ka fikiro sida uu rabo. Laakiin dhab ahaan, cilmaaniyaddu waa nidaam ka fogeynaya diinta inay kaalin ku yeelato arrimaha bulshada iyo maamulka.
2. U Aragidda Cilmaaniyadda Horumar: Dad badan ayaa ku doodaya in cilmaaniyaddu ay tahay nidaam keena horumar iyo xasillooni, maadaama ay ka shaqeysay dalal badan oo reer Galbeed ah. Si kastaba ha ahaatee, nidaamyadaas waxay ku shaqeeyaan aragtiyo ka fog diinta, taasoo ka duwan sida Islaamku u maamulo nolosha.
3. Cilmaaniyad iyo Nabadda: Waxaa jira dood oranaysa in cilmaaniyaddu ay tahay jidka nabadda iyo is-afgarad bulsho, iyadoo diimaha laga fogeeyo siyaasadda. Si kastaba, Islaamku wuxuu caddeeyaa in nabadda dhabta ah lagu heli karo iyadoo la raacayo sharciga Ilaahay.
Talo Soo Jeedin
1. Barashada Diinta Islaamka: Bulshada Soomaaliyeed waa inay si qoto dheer u bartaan diintooda si ay uga hortagaan fikradaha ka soo horjeeda Islaamka. Fahamka saxda ah ee diinta ayaa ka hortagi kara in dadka lagu marin habaabiyo fikradaha cilmaaniyadda.
2. Wacyi Gelin Bulsho: Culimada diinta iyo aqoonyahannadu waa inay bulshada u muujiyaan khatarta cilmaaniyadda iyo sida ay uga horimaanayso Islaamka. Waxaa muhiim ah in dadka lagu wacyi geliyo in cilmaaniyaddu aysan ahayn xorriyad, laakiin ay tahay nidaam diinta ka saaraya nolosha.
3. Xoojinta Islaamka Siyaasadda: Waa muhiim in shareecada Islaamka lagu ilaaliyo nidaamka sharciga ee Soomaaliya. Wax kasta oo ka baxsan shareecada waa in si cad loo diido, si loo ilaaliyo caqiidada iyo dhaqanka bulshada.
4. Ka Hortagga Jahwareerka: Waxaa muhiim ah in la caddeeyo farqiga u dhexeeya xorriyadda diinta iyo cilmaaniyadda, si bulshada aysan ugu khaldin inay tahay hal shay oo isku mid ah.
Gabagabo
Cilmaaniyaddu waa fikrad asalkeedu ka yimid Galbeedka, taasoo ujeedadeedu tahay in diinta laga saaro nolosha bulshada iyo maamulka. Fikraddan waxay si cad uga horimaanaysaa Islaamka, maadaama ay diiddan tahay xukunka Ilaahay iyo xiriirka ka dhexeeya adduun iyo aakhiro. Bulshada Soomaaliyeed, oo ah bulsho Muslim ah, waa inay ka feejignaadaan halista cilmaaniyadda oo ay ku dadaalaan in diintooda iyo dhaqankooda ay ilaashadaan. Haddii aan si cad loo fahmin fikraddan, waxaa suuragal ah in ay keento khilaaf bulsho iyo in ay dhaawacdo caqiidada bulshada.
0 Comments